Machiavellinin mektuplarında edebi bir değer aramanın anlamı yoktur belki ama içlerinde inceden sürüp giden bir sıkıntıya rastlarız; bu mektuplarda bazen neşeli, alaycı, bazen de kederli, fakat çoğunlukla analizi elden bırakmayan bir keskinlikte cümleler baştan sona sürüklenir gider. Alvisinin sıralamasında sona yerleşen mektupta Machiavelli memleketini ruhundan daha fazla sevdiğini özellikle söyler. Aslında Prensi okuyan bir kişide bu duyguyu uyandırması güçtür. Fakat Machiavellinin sorunu da bu konuda duygulanmak değildir.
Machiavelli kendi gözleri önünde eriyen Cumhuriyeti yıkan Medici Tiranlığı altında ülkesinin adım adım başka ülkelerin avı haline getirilişini izlerken, ısrarla Talihi baştan çıkaracak Virtù sahibi basiretli bir yöneticiyi, bir kurtarıcıyı ortaya çıkaracak şartların nasıl oluşturulacağı üzerine odaklanır. Machiavellinin inceden sürüp giden kederi belki de böyle bir kurtarıcının dünyanın değişen şartlarında artık kolayca talyaya uğramayacak oluşudur. Kendi yaşamındaki belirsizlikler ile talyanın gidişatı arasında tuhaf bir benzerlik göze çarpar.
Mektuplar, bunu izlemek ve Machiavellinin daha sonra yazacağı Söylevler ve Prensteki düşüncelerin nasıl ortaya çıktığını anlamak için okunması gereken iyi bir eserdir.
Alev Tolga